Changes

=== Solutio ad motiva primae positionis===

=== Solutio ad motiva primae positionis===

Quod autem dicunt hi qui [[User:Ockham|Ockham]] 07:18, 26 October 2009 (PDT)am dicunt esse subiectum, causas considerari in particularibus scientiis, est falsum: sed potius in eis considerantur ea quae insunt partibus entis conceptis cum quantitate et tempore: sed per causas probantur inesse ea quae insunt partibus entis: et ideo tales causae reducuntur in causas primas, quae considerantur in [6] ista scientia consequentia ad ens in quantum est ens: et ideo ista non est de causa ut de subiecto: propter quod etiam scire omne stabilimentum accipit ab ista: quia causae quae sunt media per quae scimus, stant in causis in scientia ista consideratis, non quidem sicut subiectum, sed potius sicut quaedam subiecti differentia.  

Quod autem dicunt hi qui ~ ~~am dicunt esse subiectum, causas considerari in particularibus scientiis, est falsum: sed potius in eis considerantur ea quae insunt partibus entis conceptis cum quantitate et tempore: sed per causas probantur inesse ea quae insunt partibus entis: et ideo tales causae reducuntur in causas primas, quae considerantur in [6] ista scientia consequentia ad ens in quantum est ens: et ideo ista non est de causa ut de subiecto: propter quod etiam scire omne stabilimentum accipit ab ista: quia causae quae sunt media per quae scimus, stant in causis in scientia ista consideratis, non quidem sicut subiectum, sed potius sicut quaedam subiecti differentia.  

=== Solutio ad motiva secundae positionis ===

=== Solutio ad motiva secundae positionis ===

Probabilior secunda est positio, et tamen falsa: quia processiones illae divinae quas inducit, non sunt primae per hoc quod sunt divinae, sed per hoc quod ad entis primi simplicitatem sunt reductae: et ideo patet quod nulla ipsarum est absolute prima nisi ens, et omnes sunt ad ens consequentes: et ideo solum ens simplex est primum subiectum, et alia consequenter ad ipsum sicut ad partes et passiones eius. Talia etiam licet sunt tanta divina et processiones simplices, non tamen esse habent extra materiam, sicut dixit Plato: et ideo ista sensibilia non fundantur in ipsis per modum ilium, quem Plato induxit: sed de hoc locus erit inquirendi in huius scientiae libro septimo.  

Probabilior secunda est positio, et tamen falsa: quia processiones illae divinae quas inducit, non sunt primae per hoc quod sunt divinae, sed per hoc quod ad entis primi simplicitatem sunt reductae: et ideo patet quod nulla ipsarum est absolute prima nisi ens, et omnes sunt ad ens consequentes: et ideo solum ens simplex est primum subiectum, et alia consequenter ad ipsum sicut ad partes et passiones eius. Talia etiam licet sunt tanta divina et processiones simplices, non tamen esse habent extra materiam, sicut dixit Plato: et ideo ista sensibilia non fundantur in ipsis per modum illum, quem Plato induxit: sed de hoc locus erit inquirendi in huius scientiae libro septimo.  

Quod autem nihil de ente dicunt demonstrari posse diversum, etiam falsum est, quia non probat intentionem eorum: licet enim ad ens nihil habeant realem diversitatem, habent tamen omnia communia ad ens modum quemdam additionis ad ipsum: et per hunc modum diversitatis, qui sufficit ad hoc quod inesse monstretur alicui sicut subiecto sibi, haec quae dicuntur passiones entis, enti inesse probantur. Huius tamen est alia solutio: quoniam etsi daremus quod enti secundum se nihil possit probari inesse, tamen partibus entis quae secundum se sunt partes eius, multa possunt probari inesse: et hoc sufficit ad hoc quod aliquid sit subiectum scientiae. Nec aliae scipotentiae superfluunt, eo quod causae omnium et principia stabiliuntur in ista: quia primo a transcendentibus scitis, non propter hoc scitur scientia vel ars particularis.

Quod autem nihil de ente dicunt demonstrari posse diversum, etiam falsum est, quia non probat intentionem eorum: licet enim ad ens nihil habeant realem diversitatem, habent tamen omnia communia ad ens modum quemdam additionis ad ipsum: et per hunc modum diversitatis, qui sufficit ad hoc quod inesse monstretur alicui sicut subiecto sibi, haec quae dicuntur passiones entis, enti inesse probantur. Huius tamen est alia solutio: quoniam etsi daremus quod enti secundum se nihil possit probari inesse, tamen partibus entis quae secundum se sunt partes eius, multa possunt probari inesse: et hoc sufficit ad hoc quod aliquid sit subiectum scientiae. Nec aliae scipotentiae superfluunt, eo quod causae omnium et principia stabiliuntur in ista: quia primo a transcendentibus scitis, non propter hoc scitur scientia vel ars particularis.

Alia autem unitate unitur ad passiones: et haec est immediatio substandi passionibus quae insunt eis, sicut quaelibet unitur scientia: et tantum extenditur illa unitas, quantum extenditur immediatio subiecti ad quascumque passiones. Omnes enim illae per principia illius et eiusdem scientiae probantur inesse eidem absque mutatione generis subiecti: nec ilt'iuonstratio mutatur de genere in genus alterum: et haec est unitas propria scientiae secundum quod est demonstrativa vel doctrinalis: quia sic cognitio accidentium inesse subiecto maxime confert ad sciendum quod quid est. Quia autem passiones sunt primae et simplices, sicut et ipsum subiectum, ideo ex his viam habet ad stabiliendum omnia quaecumque supponuntur in scientiis aliis: et ideo non habet unitatem unius particularium scientiarum: quia hoc modo non proficeret ad stabiliendum principia, sicut iam saepius dictum est. Igitur quod ista scientia sit theorica, et qualis theorica, amplius autem de quo sit sicut de subiecto, et qualiter, adhuc autem quali unitate sit una tam ad partem subiecti quam ad passiones, determinatum sit a nobis hoc modo.

Alia autem unitate unitur ad passiones: et haec est immediatio substandi passionibus quae insunt eis, sicut quaelibet unitur scientia: et tantum extenditur illa unitas, quantum extenditur immediatio subiecti ad quascumque passiones. Omnes enim illae per principia illius et eiusdem scientiae probantur inesse eidem absque mutatione generis subiecti: nec ilt'iuonstratio mutatur de genere in genus alterum: et haec est unitas propria scientiae secundum quod est demonstrativa vel doctrinalis: quia sic cognitio accidentium inesse subiecto maxime confert ad sciendum quod quid est. Quia autem passiones sunt primae et simplices, sicut et ipsum subiectum, ideo ex his viam habet ad stabiliendum omnia quaecumque supponuntur in scientiis aliis: et ideo non habet unitatem unius particularium scientiarum: quia hoc modo non proficeret ad stabiliendum principia, sicut iam saepius dictum est. Igitur quod ista scientia sit theorica, et qualis theorica, amplius autem de quo sit sicut de subiecto, et qualiter, adhuc autem quali unitate sit una tam ad partem subiecti quam ad passiones, determinatum sit a nobis hoc modo.

CAPUT IV.

==CAPUT IV==

''De primo principio generativo scientiae ex parte nostra, quod est naturale sciendi desiderium.''

''De primo principio generativo scientiae ex parte nostra, quod est naturale sciendi desiderium.''

''Et est disputatio de solutione dubitationis praedictae''

''Et est disputatio de solutione dubitationis praedictae''

Dubitabit autem aliquis de his quae dicta sunt, eo quod non semper scientia et ars ex his generari videntur. In doctrinalibus enim non multum oportet experiri: quoniam in uno viso triangulo quod sit rectilineus havens tres angulos aequos duobus reetis, per necessariam habetur rationem in omnibus: in quibusdam nec in uno possibile est experiri, sicut quod stellae fixae super polos orbis signorum rotunde perficiant in triginta sex millibus annis circulum: hoe tamen certe et per demonstrationes scit astronomus. Amplius cum universale sit essentialis similitudo particularibus immixta, forte videbitur alicui, quod in uno acceptum, per rationem similitudinis in omnibus acceptum sit, cum eorum quibus est una natura communis, una sit illius naturae operatic Quaecumque autem talium sunt dubitationum, sibi unam accipiunt solutionem, quam etiam in Ethicis nos dixisse meminimus, quoniam mathematica non multis indigent tempore et experimento: eo quod talia probantur per causam propter quid, et sunt separata: et ideo in talibus excellunt iuvenes: et sic est in materia coeli orbibus et stellarum motibus, quae regularem habent motum per gradus et partes coeli: et ideo accepto tempore motus per unum gradum, scitur tempus totius motus. Haec autem et huiusmodi omnia sunt de quibus est scientia secundum quod scientia est demonstrations proprius effectus: et ideo non universaliter diximus scieniiam secundum veram scientiae rationem imligere experimento: sed in artificiali

Dubitabit autem aliquis de his quae dicta sunt, eo quod non semper scientia et ars ex his generari videntur. In doctrinalibus enim non multum oportet experiri: quoniam in uno viso triangulo quod sit rectilineus habens tres angulos aequos duobus rectis, per necessariam habetur rationem in omnibus: in quibusdam nec in uno possibile est experiri, sicut quod stellae fixae super polos orbis signorum rotunde perficiant in triginta sex millibus annis circulum: hoc tamen certe et per demonstrationes scit astronomus. Amplius cum universale sit essentialis similitudo particularibus immixta, forte videbitur alicui, quod in uno acceptum, per rationem similitudinis in omnibus acceptum sit, cum eorum quibus est una natura communis, una sit illius naturae operatio.  

ceptionum sive cognitionum est relata ad actum qui dicitur operatio circa singularia existens: actus enim licet multipliciter dicatur ad complementum et complementi propriam actionem quae ab actu nomen accepit, et ad operationem, hic tamen non accepimus actum nisi pro operatione. Haec autem convenientia ex ipsis probatur nominum rationibus diffinitivis, quoniam experientia est cognitio singularium ex multiplicatis accepta memoriis circa quae est actus: ars autem, sicut in VI Ethicorum * diximus, est cum certa ratione factivus habitus. Sed si at Experti ma.

LIBER I METAPHYSICORUM, TRACT. I

est a'cceptio universalium a singularibus separatorum, quae non nisi potentia ad singularia respiciunt. Actus autem et generationes omnes quorumcumque, sive per se, sive per accidens sumantur, sive nrtificiatorum, sive naturalium, sunt circa singulare hoc demonstratum illud: et hoc probatur inducendo in uno: et hoc suflicit, cum in omnibus eadem sit ratio penitus. Ille enim qui est medicans, non Hanat hominemnisi secundum accidens, sed per se sanat aut Platonem, aut Socratem, cui accidit esse hominem. Si enim per se ponamus sanantem et sanatum, dicimus quod hic medicus secundum medicinam sicut hic et nunc operans, sanat hunc aegrum, sicut hic et nunc infirmatum. Cum autem esse hominis in quantum hic sanatus homo est, sit esse formae hominis ut esse, et sic esse huius hominis ut subiecti vel perfecti per ipsum esse prout est huius ut subiecti est esse materiae et complexionatae ex conIrariis: et sic respicit aegrotare et sanare et sanum esse: quia sic abiicitur ei aliquid et aliquid advenit ei, et non per hoc quod est esse hominis ut formae et causa). Quamvis ergo medicus operetur circa habitudinem esse huius hominis secundum esse huius hominis, non tamen operalur circa esse hominis in quantum est ossc hominis nisi per accidens: quia scilicet operatur circa eum cui per esse huius hominis accidit hominem esse. Si igitur sine experimento quis rationem urtis habeat, illud in universali accepto vX universale quoddam sic cognoscat, sed hoc in universali singulare ignoret, muliotics quidem curando, si medicus est, peccabit. Dico autem singulare in universali accipiendum ignorari; quia licet urs sit factivus habitus cum certa ratione, eerie actio quae dirigit in opere artis, est universale factivum sive practicum: ideo particulare cui applicari debet illud universale, practice accipere oportet: et hoc modo saepe ignoratur, etiamsi sciatur llieorice: quianescitur modus quo praeparandum vel dandum est. Cum igitur

Quaecumque autem talium sunt dubitationum, sibi unam accipiunt solutionem, quam etiam in ''Ethicis'' nos dixisse meminimus, quoniam mathematica non multis indigent tempore et experimento: eo quod talia probantur per causam propter quid, et sunt separata: et ideo in talibus excellunt iuvenes: et sic est in materia coeli orbibus et stellarum motibus, quae regularem habent motum per gradus et partes coeli: et ideo accepto tempore motus per unum gradum, scitur tempus totius motus. Haec autem et huiusmodi omnia sunt de quibus est scientia secundum quod scientia est demonstrationis proprius effectus: et ideo non universaliter diximus scientiam secundum veram scientiae rationem indigere experimento: sed in artificialibus et physicis et sapientialibus secus est, quia in his ex rebus circa quas sunt, magna est aliquando mutatio; eo quod contingentes sunt, et aliquando magna et excellens super nos altitudo, sicut in sapientialibus divinis: et ideo illa antequam acceptio universalis possit fieri, saepe et diligenter oportet experiri: propter quod universaliter ars generatur ab experimento, non universaliter scientia: et haec est solutio Aristotelis, sicut patet inspicienti in ''Ethicis''. In his enim omnibus similis acceptio non est perspicua antequam probatur ad singula: neque perspicue scitur quando in uno acceptum est utrum per eumdem modum sit in alio.  

singulare per se sit curabile, et universale non, sed per accidens, magis proficiet expertus circa singularia, quam rationem artis sine experimento habens universalem potentiam tantum particularibus applicabilem: et circa quod universale non est operatio nisi per accidens. Ex hoc autem intelligitur, quod quia forte in singularibus confusa operans usu quodam memoratorum et sensuum, colligitur quod experientiae cognitio movet ad opus sicut forma generata mixti assuetudine et cognitione, et sic movet in modum naturae: quia consuetudinis forma in naram transponitur: eo quod ut natura quaedam movet, ut diximus in libro de Memoria et Reminiscentia: et ex illa parte sicut natura est omni arte certior, et ideo utilius attingit finem operis. Ars autem non est dirigens nisi ut scientia quaedam practica, et ideo si sine experientia fit, frequenter peccabit.

Licet autem sic experientia artem Ars praeepraecellat utilitate operis, e contra tamen mi1%nttle' ars praecellit experientiam nobilitate co qUcognliod gnitionis. Scire enim et audire, hoc est, Prima'rko. de auditis iudicare, et obviare dictis, magis arbitramur esse per artem quam per experimentum. Et cum hoc opinamur artifices artis rationem habentes, sapientiores esse quam expertos, tanquam omnis sapientia cuiuslibet rei magis sequatur ipsum scire rationem, quam expertum esse circa singularia. Causa autem huius est, quia artifices sciunt causam quae est ratio faciendorum: illi vero, hoc est, experti non sciunt causam. Experti enim non causam quidem, sed tantum habent scientiani quia sic fit, sed propter quid sic fit, nesciunt. Artifices autem si perfecte rationem artis habeant, sciunt causam efficientem, et materiam, et propter quid, hoc est, finem, hoc est, ratio illa dirigens in opere artis. Unde architectores, de quibus in II Physicorum determinavimus, denominamus ex ipso nomine principalitatis magis scire,significamus nobiliores esse circa quodlibet genus artificiatorum: et hos significamus

D. ALB. MAG. ORD. PILED.

ipso nomine principalitatis magis scire et artifices tales esse sapientiores. Causa autem huius significationis est, quia architectores sciunt factorum sive artificiatorum causas: quia aliter non haberent rationem certam: hi ergo magis sciunt quam hi qui dicuntur manu artifices, sive usuales, qui non materiam et efficientem in quibus motibus fiant, considerant in artificiato., sed tantum speciem sive formam figurae, et illa utuntur in opere, sicut militans utitur gladio et nauta temone. Cum enim architectores rationaliter agant scientes causam efficietitern et materiam et formam et finem, usuales sive manu artifices non operantur nisi usu formae ad actum, sicut agunt inanimata per formam positam in actu agendi, sicut exurit ignis: sed in hoc est differentia, quod inanimata et animata non cognoscente anima, et etiam animata quae cognitionem habent, sed non artis susceptibilia, eo quod nullo modo participant ratione, agunt per formam suam: unde sicut natura operatur: aut si anima operatur, non operatur nisi naturae instinclu, sicut vegetabilia et sensibilia: sed manu artifices licet aliquid habeant cognitionis, quoniam cognpscunt speciem., non prout ex materia vel in materia inducitur motibus efficientis, sed prout refertur ad opus illi speciei propriurn, tamen operantur sicut ex forma consuetudinali quae usu acquiritur. Et hoc magis determinatur ad opus: et huiusmodi denominationes facimus tanquam non sicut artifices sapientiores secundum hoc quod practici sive operativi sunt, sed potius secundum hoc quod rationem universalem et certam habent, causam efficientem et materiam et finem cognoscunt. Cum igitur experienria sic operetur sicut usualis, ut patet ex praedictis, ars autem per rationem et causam, ars magis accedit ad scire et sapere quam experimentum: et sic nobilior est ars quam experimentum secundum nobilitatem cognitionis. Adhuc autem omnino universaliter si

===Impugnatio Platonis asserentis scientiam animae concreatam esse===

gnum est scientis, scitum suum posse do Secumia ctrinaliter docere per causam et rationem: sic autem potest docere ars, et non experimentum: et ob hoc concipimus quod ars magis sit scientia quam experimentum: artifices enim possunt ex habitu artis docere praedicto modo, et similiter architectores: hi autem alii qui dicuntur experti et manu artifices sive usuales, docere per causam et rationem non possunt.

Quod autem Platonis amici dicunt, omnem scientiam esse in anima, nec accipi aliquam per experimentum et doctrinam, nullam habet fortem rationem. Quod enim dicunt eum qui quaerit experimento, aut invenire scitum universale, aut non invenire. Et siquidem non potest invenire, frustra est inquisitio. Si autem inveniet, per aliquid scit se invenisse quando invenit, aut nescit se invenisse, et tunc nunquam cessabit ibi ab inquisitione. Si autem per aliquid scit, cum non sciatur nisi simili, oportet quod simile ei quod invenit, iam intus habuit: ergo omnium quae inveniri possunt, iam ante intus sunt similes habitus: duae autem per omnia similes et eiusdem speciei qualitates et formae non possunt secundum idem in eodem fieri: cum igitur sit in anima secundum intellectum similis cum quaesito habitus, per experimentum et doctrinam nihil generatur in anima, sed per talia excitatur anima ad reminiscendum ea quae prius novit.  

Amplius autem neque secundum sen Tenia r«i sum dicimus esse sapientiam sive scientiam, cum tamen sensibilibus singularium cognitiones magis sint propriae quam universalium; quia universale non est eis cognitum nisi est cum partibus mixtum, sicut diximus in principio Phy~ sicorum: sed particulare sensatum per se iudicatum secundum causam per quam est res quae est, de nullo dicitur: non enim nuntiat sensus propter quid ignis est calidus, sed tantum nuntiat quod calidus est. A simili ergo quod est circa singularia dicens quia, non propter quid, minus habet similitudinis ad scientiam et sapientiam, quam id quod est circa actum singularium dicens causam et propter quid: et sic experimentum minus habenS est similitudinis cum scientia et sapientia, quam ars, ut patet ex superius inductis rationibus.

De convenientia et differentia artis ad artern in admiratione qua imitatitr sa~ pientiam, et ab a His distinguentem.

Sicut autem iam diximus convenien in Pkiim. tiam et differentiam artis et experimenti, pra. y ita nunc ad doctrinae perfectionem, convenientiam et differentiam artis ad artem assignemus, ut videamus quae artium

LIBER I METAPHYSICORUM, TRACT. I

niagis sit sapientiae similis, quae sapienlior a Graecis ab Arabibus aut Philosophic inagis sapientialis vocetur, quae serutulum veritatem vocatur sapientiae magin similis. Dicamus autem primo in quo omnis ars cum omni convenit arte. Cum autem sicut ex superioribus probatur, universale sit principium artis et sciential, conveniens est quod ille qui quamcuinque artem permventionem sensuum, hoc est, sensibilem cognitionem primo itccipit, admirando quaerat id quod est ultra communem in hominibus sensum, hoc est, sensibilem cognitionem, sive in 8<msu, sive in memoriis, sive in experitnontis acceptam. In omni enim coramuni hominibus sensibili cognitione universale confusum et mixtum sensibus, necundum sensus notius est, ut in princl|»io de physico auditu demonstratum imt: et hoc non est principium artis et Hcientiae secundum quod sic singularibus liermixtum est, sed potius prout est ad rationem simplicem et causam deductum \wx depurationem: aliter enim in singuInribus adhuc confusum obumbratum i»st ex materiae appendiciis et variabile Hccundum esse, et non potest esse perim\m et certae cognitionis principaliter. Ars autem est cum ratione certa factivus habitus, ut dictum est in Ethicis. Cum autem sic miretur inveniens quamlibet n Hem ultra communem in hominibus omnibus pueris et senibus sensibilem mgnitionem, non mirabitur solum id quod miratur propter aliquam utilitatem ad vitae necessaria et adminicula pertimuitem: quia supra habitum est, quod iilililas magis fit a singularibus in quilius est actus quam ex universali: sed mirabitur sicut miratur sapiens, qui mirando quaerit causam primam, in qua ntat rei demonstratio et ratio certa, et uiirabitur sicut miratur ab aliis distinguons per quid et propter quid dicentem ililfinitionem, quae terminus vocatur, et nun cuius est, propriis differentiis ab aliis diHlinguit. Dico autem quod non solum habut mirari propter utilitatem invento

Et hoc dicit Boetius in tertio de ''Consolatione philosophiae'' dicens, quod si Platonis musa personat verum, quod quisque discit, immemor recordatur. Omnia autem haec deceptiones sunt erroneae: quoniam hoc quidem verum est, quod sicut in omni potentia actus alicuius praecessit illius actus inchoatio, ita etiam in intel[16]lectu possibili secundum inchoationem confusam praeexistit notio quaesitorum: aliter enim non esset potentia propria perfectibilis hoc actu: et quoad haec sunt in ipsa dignitatum notitiae vel notiones, quas quisque probat auditas: nec oportet ad notionem hanc aliquid facere per experimentum vel doctrinam, nisi terminorum tantum notitiam. Hic ergo confusus habitus est in intellects, sicut forma per inchoationem esse potentialis est in materia: sicut autem materia per huiusmodi esse possibile confusum, non exit ad actum, nisi per aliquid agens quod est in actu completo et determinato: ita etiam intellectus possibilis non exit actu ex forma notitiae confusse, nisi per aliquid quod est in actu completo et determinato: et hoc est experimentum universalis speciei movens, vel doctrina movens signo speciei.  

rum: quia cum in arte duo sint: est enim factivus habitus, et sic est ad utilitatem vitae: et sic ex parte illa qua operatur, oportet praemirari utile circa quod et ad quod sicut ad tinem operis est opus artis. Sed quia hoc habet commune ars cum experimento, et ex parte illa operatur per formam consuetudinis per modum naturae operantis, ideo hoc non sufficit. Sed ex illa parte qua ars est cum certa ratione causae, oportet mirari artificem sicut miratur sapiens, et ab aliis distinguens, qui ultra communem omnibus miratur sensibilium cognitionem. Hoc est igitur in quo omnis ars cum arte convenit omni.

Differentia autem artium est in modo illius admirationis: quoniam curn plures repertae per inventionem sint artes, quaedam quidem ad necessaria sive utilia Artium

. . .\. . , . qu&edam ad

quae sunt pannmca, ianincium, mihtaris, instmctioarchitectura, et huiusmodi: quaedam vero inventse. sunt ad introductionem seu adminiculum scientiarum, sicut grammatica, logica, rhetorica, poetica, et huiusmodi, arbitrandum est quod huiusmodi quales dictae sunt artes, quae scilicet sunt ultra communem in hominibus sensum, sicut sapiens et sicut distinguens, sunt sapientiores vel magis sapientiales: eo quod magis se exaltando a sensu accedunt ad similitudinem admirationis sapientis et ab aliis distinguentis: et hoc propter illud quod illomm est, hoc est, sapientis et ab alio distinguentis, non sunt ad aliquam utilitatem, eo quod sunt non in singularibus in quibus omnis utilitatis perficitur operatio. Omnis autem admiratio sapientis et distinguentis est causae demonstrantis quid et propter quid: et hoc consistit in speculatione, non in operatione. Huius autem signum est, quod huiusmodi sapientiae et distinguentes scientiae repertae sunt postea quam omnes artes ad utilitatem existentes, et omnes scientiae adminiculantes ad instructionem iam fuerunt repertae sive inventae: quoniam nisi artes civilitatem conservantes

D. ALB. MAG. ORD. PILED.

inventae fuissent, non fuisset habitum otium et libertas inquirendi, deficientibus necessariis vitae: et nisi fuissent inventae scientiae adminiculantes ad instructionem, non fuisset habitus modus proprius inquirendi: et ideo illis non ante repertis inutile fuisset admirantis studium et inquirendi investigatio. Huius autem ulterius signum est, quod tales scientiae non ad utilitatem relatae, nec adminiculum, sed per se propter ipsum scire desideratae, primum repertae sunt in his locis ubi omnibus ad commodum et adminiculum existentibus primitus studuerunt primi philosophantes: et hoc est circa /Egyptum et in./Egypto, ubi primum substiterunt artes mathematicae, doctrinales, demonstratives: ibi namque liberis possessionibus donata sacerdotum libera a curis gens, studere concessa est. Sic ergo differt ars ab arte penes magis et minus accedere ad sapientis et ab aliis dislinguentis admirationem. In Ethicis autem libro sexto1, ubi de intellectualibus virtutibus determinatum, est dictum quae sit artis et scientiae differentia, et ibi etiam omnium habituum qui sunt similium generum cum istis, eo quodintellectuales sunt, determinatum est.

Sed hic non loquimur de generatione scientiae per doctrinam, quia intendimus de prima scientiae generatione: et hoc non fit per doctrinam: quia doctrinaliter non generatur scientia, nisi postquam generata est in anima docentis. Sicut autem possibilitas materiae quietatur et determinatur in fine motus contingens actum completum, ita determinatur confusus et potentialis actus ad quaesiti notitiam, et scit se invenisse quod quaerit per hoc quod de terminatur ad speciem quaesiti.  

Cuius autem gratia nunc orationem istam introduximus, hoc est, quod cum sapientia sit omnis scientiae virtus et ultimum posse, oportet eam quae simpliciter sapientia denominatur, esse circa primas causas et principia. Et hoc quidem omnes opinantur. Artifex autem magis est circa causas quam experimentum tantum habens vel habentes: inter artifices autem architector magis est circa causas quam ille qui est manu artifex sive usualis. Omnes autem speculantes magis sunt circa causas quam practicae. Manifestum autem ex inductis est, quod illa quae est sapientia, est scientia circa quasdam causas existens, quoniam est circa primas rerum causas. Et per haec eadem

patet qualiter sapientia et scientia et ars fiant in nobis.

De convenientia artis cum sapientia et scientia, et differentia artium in maiori et minori similitudine ad ipsas.

Quod autem primum est in quo con in venit omnis ars in quocumque modo con p ° siderata, hoc est, quod quicumque invenit quamcumque artem, oportet ilium mirari aliquod quod est ultra communem in hominibus sensum. Nec voco sensum ilium tantum qui fortis est apprehensivus sensibilium specierum praeexistente materia, sed in communi voco sensum omnem etiam hominis sensibilem cognitionem, quae cum in homine potentior sit quam in aliis animalibus, eo quod est acceptio universalis mixti et confusi in singularibus, tamen inveniens artem, necesse habet mirari universale et causam et rationem certam quae sunt ultra omnem cognitionem in sensibus acceptam scnsuet memoriis etexperimento. Omnia enim haec tria sunt in hominibus sensibilis cognitionis. Dico autem quod inveniens artem, sic necesse habet mirari: quia discens et accipiens artem per doctrinam, non sic incipit ab admiratione: quia tunc inciperet ab effectu, sed statim a docente accipit causam: inveniens autem artem quamcumque ex sensu et memoriis et experimento, incipit ab admiratione causae universalis et rationis investigare causam, ad quam agonia quadam suspenditur dum admiratur. Et ideo non admiratur in arte quam invenit solum referens haec ad utilitatem civilem vel ad

LIBER I METAPHYSICORUM, TRACT. I

mitiicularem, sed oportet eum admirari cfiusam et rationem dicentem ad quid et propter quid, sicut miratur sapiens qui cuusam primam quaerit: et sicut miratur diflinitionem quaerens, quae ab omnibus aliis distinguit diffinitum: aliter enim non esset ars inventa, cum ratione certa ot causae cognitione factivus habitus. Si enim diffinitur ars, et est una intellectualiurn virtutum, sicut dictum est in Ethicis. In hoc igitur convenientibus omnibus artibus in communi, differunt tamen ox hoc quod magis et minus in hoc sapientiae similes sunt: plurimis enim arlibus repertis, quibusdam quidemad utilitatem civilibus necessariam, quibusdam voro ad adminiculum instructionis deservicntibus, arbitrandum est quod semper <»o sunt sapientiores, hoc est, sapientiae nuigis similes, quo non ad utilitatem renpiciuntplus, sed id quo admirantur ultra r.ognitionem sensibilem in hominibus: quia, sicut diximus, cum in arte duo sint, ratio scilicet certa quae est ex causae alicuius vel plurium cognitione, et factio nrtis: factio est circa singularia, in qua ars non differt a sensibili cognitione experiment, sed in causae cognitione accedit ad sapientiam. Et ideo quanto magis olevatur ad rationem quae est per causam, tanto magis recedit a sensibilibus in quibus est utilitatis profectio: et ideo si aliqua est simpliciter cognitio causae praetor omnem relationem ad utilitatem quae est in opere, illa maxime sapientialis est, ut dicit Avicenna. Sicut sunt scientiae metaphysicae, quia simpliciter sunt theorize: licet etiam ad opus referri possunt. huius autem signum est, quod postquam omnes artes ad utilitatem necessitatis civilis et adminiculum instructionis deserviontes, repertae fuerunt, iam circa AtheIIUH et alibi illae theoricae utilitates causarum inquirere cceperunt: quia nisi omnes alicD prius repertae fuissent, animus oceupatus necessariis, otium non habuisHct ad quaerendum sapientiae rationes.

===Solutio ad motivum Platonis===

Propter quod etiam Plato in Timseo dicit, quod iam ex Vulcani semine et indigenae agro constitutis Athenis, et ex electa iuventute ordinata militia, et caeteris omnibus adhibitis ad commodum vitaepertinentibus, liberato a curisanimo plr.lcsophari Athenis et academiae inceptum est. Signum autem huius est, quod in nostro habitabili primo sunt repertae scientiae mathematicae, hoc est, scientiales a sensibus separatae in his locis, ubi primo liberi a curis necessariis vitae studuerunt: unde circa iEgyptum mathematicae artes primum repertae substiterunt: ibi namque gens sacerdotum, liberis reditibus aregibus donatis, inscholam intrare et studere concessa est: propter quod Horatius dicit:

Et quod dicunt, quod non scitur nisi simile simili, dico quod pro certo verum est hoc: sed hoc modo quod scit iste simile et tamen imperfecte confuso habitu scit, imperfecte etiam confusa forma est similis. Cum autem perfecte scit, perfecte etiam secundum speciem determinatam efficitur similis: sed Plato hoc non consideravit, et ideo formas potentiae generationis et scientiae principium dixit: de quibus congruis locis et temporibus in sequentibus subtiliter inquiremus.

Cum igitur ibi exstiterint ubi iam omnia ad npcessitatem et adminiculum deservientia fuerunt reperta, et ab his qui a curis liberum habebant animum, constat quod non ad utilitatem sunt inventae, sed potius ad contemplationem causarum earum quas mirantur ultra sensibilium in hominibus cognitionem: et illae maxime similes sunt sapientiae. In artibus autem quaecumque magis mirantur causas ultra sensibilem cognitionem altiores magis sunt sapientiales, sicut architectonica sapientialior est quam usualis: et in talibus ab initio mirantur iEgyptios. Propter quod etiam Plato narrat ad Solonem, sacerdotem dixisse iEgyptum: « 0 Graeci, pueri estis, et non est in vobis ulla cana sapientia ». In Eihicis et hoc ante iam declaravimus *, quae sit differentia artis et scientiae, et omnium similium generum quae in virtutum intellectualium cadunt communitatem, ibi assignavimus differentias.

D. ALB. MAG. ORD. PILED.

==Notae==

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

===Sapientia est circa primas causas===