Changes

==CAPUT I==

==CAPUT I==

Et est digressio declarans quod tres sunt scientia et theoricae: et quod ista inter tres est principalis et stabiliens alias scientias.

''Et est digressio declarans quod tres sunt scientia et theoricae: et quod ista inter tres est principalis et stabiliens alias scientias''.

Naturalibus et doctrinalibus iam, quantum licuit, scientiis elucidatis, iam ad veram philosophiae sapientiam accedamus, quae sic perficit intellectum secundum quod divinum quoddam existit in nobis, sicut scientia naturalis perfecit eumdem prout est cum tempore, et quemadmodum perfectus est a doctrinalibus in quantum ad continuum inclinatur. Omnino enim necesse est perfici intellectum speculativum secundum omnem rationem formae speculativae secundum quam circa verum speculatur.  

Naturalibus et doctrinalibus iam, quantum licuit, scientiis elucidatis, iam ad veram philosophiae sapientiam accedamus, quae sic perficit intellectum secundum quod divinum quoddam existit in nobis, sicut scientia naturalis perfecit eumdem prout est cum tempore, et quemadmodum perfectus est a doctrinalibus in quantum ad continuum inclinatur. Omnino enim necesse est perfici intellectum speculativum secundum omnem rationem formae speculativae secundum quam circa verum speculatur.  

Et sicut ista stantes habent formas secundum principia essentialia motum et mutationem evadentes, ita stantem de se generant speculationem nihil opinionis habentem, sed potius scientiam necessariam de se praebentem: et ideo tales habitus per speculativum intellectum adeptae verae scientiae nomen acceperunt, et doctrinales et disciplinales vocantur, ideo quia ex principiis non imitantibus quae discipulus a magistro non accepit nisi per terminorum notitias, docentur, experientia non indigentes, ut dicit Aristoteles libro quarto, sed simplici demonstration Doctoris constante intellectu discipuli: propter quod etiam iuvenes inexperti ut plurimum magis excellunt in ipsis: quod nullo modo possibile fuit in physicis speculabilibus, in quibus experientia multo plus confert quam doctrina per demonstrationem.  

Et sicut ista stantes habent formas secundum principia essentialia motum et mutationem evadentes, ita stantem de se generant speculationem nihil opinionis habentem, sed potius scientiam necessariam de se praebentem: et ideo tales habitus per speculativum intellectum adeptae verae scientiae nomen acceperunt, et doctrinales et disciplinales vocantur, ideo quia ex principiis non imitantibus quae discipulus a magistro non accepit nisi per terminorum notitias, docentur, experientia non indigentes, ut dicit Aristoteles libro quarto, sed simplici demonstration Doctoris constante intellectu discipuli: propter quod etiam iuvenes inexperti ut plurimum magis excellunt in ipsis: quod nullo modo possibile fuit in physicis speculabilibus, in quibus experientia multo plus confert quam doctrina per demonstrationem.  

Speculationes autem istae gradus sunt et manuductiones ad speculationem divinam, sicut optime loquens dicit Maurus Albubacher in epistolaquam de contemplatione scripsit. Haec enim speculatio intellectus nostri non existit in eo quod est humanus, sed in eo quod ut divinum quoddam existit in nobis. Sicut enim subtiliter dicit Hermes Trismegistus in libro quem de Deo deorum ad Eusclepium collegam composuit, homo nexus est Dei et mundi, super mundum per duplicem indagationem existens, physicam scilicet, et doctrinalem: quare utraque virtute rationis humanoe perficitur, et hoc modo mundi gubernator congrue vocatur: subnexus est autem Deo, pulchritudines eius non immensas mundo, hoc est, continuo et tempore, accipions per similitudinem divinam, quas in eo est per lumen simplicis intellectus, quod a Deo deorum participat.  

Speculationes autem istae gradus sunt et manuductiones ad speculationem divinam, sicut optime loquens dicit Maurus Albubacher in epistolaquam de contemplatione scripsit. Haec enim speculatio intellectus nostri non existit in eo quod est humanus, sed in eo quod ut divinum quoddam existit in nobis.  

 

 

Sicut enim subtiliter dicit Hermes Trismegistus in libro quem de Deo deorum ad Eusclepium collegam composuit, homo nexus est Dei et mundi, super mundum per duplicem indagationem existens, physicam scilicet, et doctrinalem: quare utraque virtute rationis humanoe perficitur, et hoc modo mundi gubernator congrue vocatur: subnexus est autem Deo, pulchritudines eius non immensas mundo, hoc est, continuo et tempore, accipions per similitudinem divinam, quas in eo est per lumen simplicis intellectus, quod a Deo deorum participat.  

Haec autem speculatio est rerum altissimarum divinarum quae sunt esse simplicis differentiae et passiones, praeter conceptionem cum continuo et tempore nihil accipientes principiorum essendi ab eis, eo quod illis priora sunt et causae esse eorum: et ideo ista stabiliunt in esse omnia continua et omnia temporalia. Quod esse stabile et fundatum supponitur, et non quaeritur in eis in scientiis doctrinalibus et physicis partes entis continui vel mobilis considerantibus. Sicut enim causa tertia in ordine fundatur in secundaria, et secundaria in primaria, et primaria non fundatur in aliquo, sed est fundamentum omnium consequentium: ita naturalia et doctrinalia fundantur in divinis, et divina non fundantur, sed fundant tam mathematica quam physica,  

Haec autem speculatio est rerum altissimarum divinarum quae sunt esse simplicis differentiae et passiones, praeter conceptionem cum continuo et tempore nihil accipientes principiorum essendi ab eis, eo quod illis priora sunt et causae esse eorum: et ideo ista stabiliunt in esse omnia continua et omnia temporalia. Quod esse stabile et fundatum supponitur, et non quaeritur in eis in scientiis doctrinalibus et physicis partes entis continui vel mobilis considerantibus. Sicut enim causa tertia in ordine fundatur in secundaria, et secundaria in primaria, et primaria non fundatur in aliquo, sed est fundamentum omnium consequentium: ita naturalia et doctrinalia fundantur in divinis, et divina non fundantur, sed fundant tam mathematica quam physica,  

Cavendus est autem hic error Platonis, qui dixit naturalia fundari in mathematicis, et mathematica in divinis, sicut causa tertia fundatur in secunda, et secunda in prima, et ideo dixit esse principia naturalium mathematical quod omnino falsum est. Et causa erroris fuit, quia videbat consequentiam sine conversione inter mathematica et physica et divina: quia esse mobile est continuum, et esse continuum,est esse simplex, et non convertitur: et substantia mobilis est substantia continua, substantia continua est substantia simplex, et non convertitur, Et quia id a quo non convertitur consequentia, est natura prius et ante id quod antecedit in consequentia, ideo posuit dimensiones mathematicas principia esse physicorum.  

Cavendus est autem hic error Platonis, qui dixit naturalia fundari in mathematicis, et mathematica in divinis, sicut causa tertia fundatur in secunda, et secunda in prima, et ideo dixit esse principia naturalium mathematical quod omnino falsum est. Et causa erroris fuit, quia videbat consequentiam sine conversione inter mathematica et physica et divina: quia esse mobile est continuum, et esse continuum,est esse simplex, et non convertitur: et substantia mobilis est substantia continua, substantia continua est substantia simplex, et non convertitur, Et quia id a quo non convertitur consequentia, est natura prius et ante id quod antecedit in consequentia, ideo posuit dimensiones mathematicas principia esse physicorum.  

Propter quod est, quod physicus supponit esse corpus mobile: et cum mathematicus supponit esse continuum quantum et discretum, ideo ponit esse, quia ex propriis principiis esse ipsum probare non potest. Sed oportet quod esse probetur ex principiis esse simpliciter; et ideo ista scientia stabilire habet et subiecta et principia omnium aliarum scientiarum. Non enim stabiliri et fundari possunt ab illis scientiis particularibus, in quibus, quia sunt vel esse relinquuntur vel supponuntur.  

Propter quod est, quod physicus supponit esse corpus mobile: et cum mathematicus supponit esse continuum quantum et discretum, ideo ponit esse, quia ex propriis principiis esse ipsum probare non potest. Sed oportet quod esse probetur ex principiis esse simpliciter; et ideo ista scientia stabilire habet et subiecta et principia omnium aliarum scientiarum. Non enim stabiliri et fundari possunt ab illis scientiis particularibus, in quibus, quia sunt vel esse relinquuntur vel supponuntur.  

Neque vero sunt sic prima, quod ipsa sunt omnium aliorum fundamenta non fundata in alio quodam praecedente ipsa secundum naturam. Et ex his duobus necessario sequitur quod in ista scientia habeant fundari et stabiliri. Propter hoc ista scientia ''transphysica'' vocatur: quoniam transphysi quia est natura quaedam determinata quantitate vel contrarietate, fundatur per principia esse simpliciter, quae transcendunt esse sic vocatum physicum.  

Neque vero sunt sic prima, quod ipsa sunt omnium aliorum fundamenta non fundata in alio quodam praecedente ipsa secundum naturam. Et ex his duobus necessario sequitur quod in ista scientia habeant fundari et stabiliri. Propter hoc ista scientia ''transphysica'' vocatur: quoniam transphysi quia est natura quaedam determinata quantitate vel contrarietate, fundatur per principia esse simpliciter, quae transcendunt esse sic vocatum physicum.  

==CAPUT II==

==CAPUT II==

Et est digressio declarans quid sit huius scientiae proprium subiectum: et est in eo de tribus opinionibus disputationum Philosophorum, quae sunt de subiecto.

''Et est digressio declarans quid sit huius scientiae proprium subiectum: et est in eo de tribus opinionibus disputationum Philosophorum, quae sunt de subiecto''.

 

 

Quamvis autem in consequentibus huius scientiae plenius dicturi simus de subiecto et passionibus scientiae istius, tamen ad faciliorem doctrinam oportet nos hic praelibare quaestionem de subiecto, propter diversitates de subiecto positionum. Nonnulli enim fuerunt, qui posuerunt causam in eo quod causa est prima in unoquoque genere causarum, esse subiectum huius scientiae, ratione ista utentes, quod ista scientia considerat de causis ultimis, ad quas ordinantur omnes causae quae secundum ordinem secundae sunt primae, quia in illis stabiliuntur et firmantur omnes causae particulares et secundariae, nec per aliquid aliud stabiliri possunt.  

Nonnulli enim fuerunt, qui posuerunt causam in eo quod causa est prima in unoquoque genere causarum, esse subiectum huius scientiae, ratione ista utentes, quod ista scientia considerat de causis ultimis, ad quas ordinantur omnes causae quae secundum ordinem secundae sunt primae, quia in illis stabiliuntur et firmantur omnes causae particulares et secundariae, nec per aliquid aliud stabiliri possunt.  

Addentes ad sui dicti confirmationem, quod scire in particularibus scientiis theoricis, est cum causam cognoscimus: et cum particularis causa huius sciti, quae huic scito est essentialis et convertibilis, in particulari scientia stabiliri non possit, eo quod ipsa in ordine illius generis aliam ante se habet, oportet quod in ista scientia considerentur causae primae, ante quas simpliciter nihil est: quia per illas stabilitur omnis causa in genere particulari scientiae prima et suo quaesito proxima, et sic scire stat perfectum, dum suppositum in particulari scientia probatur in ea ista per ea quae sunt simpliciter prima, sicut in omnibus scitis et scientiis quae per ea demonstrantur quae non sunt simpliciter prima, non perficitur scire nisi postquam reducuntur in ea quae simpliciter prius sunt, et per ista determinatur: et similiter est in cognitione indivisibilium sive complexorum: quia diffinitiones illorum non satis certe notificantur nisi postquam in primas causas et formas sunt reductae.  

Addentes ad sui dicti confirmationem, quod scire in particularibus scientiis theoricis, est cum causam cognoscimus: et cum particularis causa huius sciti, quae huic scito est essentialis et convertibilis, in particulari scientia stabiliri non possit, eo quod ipsa in ordine illius generis aliam ante se habet, oportet quod in ista scientia considerentur causae primae, ante quas simpliciter nihil est: quia per illas stabilitur omnis causa in genere particulari scientiae prima et suo quaesito proxima, et sic scire stat perfectum, dum suppositum in particulari scientia probatur in ea ista per ea quae sunt simpliciter prima, sicut in omnibus scitis et scientiis quae per ea demonstrantur quae non sunt simpliciter prima, non perficitur scire nisi postquam reducuntur in ea quae simpliciter prius sunt, et per ista determinatur: et similiter est in cognitione indivisibilium sive complexorum: quia diffinitiones illorum non satis certe notificantur nisi postquam in primas causas et formas sunt reductae.  

Ex his igitur et huiusmodi talem isti acceperunt opinionem. Sed quod errent, non est difficile ostendere: quia subiectum est in scientia, ad quod sicut ad commune praedicatum reducuntur partes et differentiae, quarum quaeruntur proprietates in ipsa, et ad quod consequuntur passiones quae inesse subiecto demonstrantur. Certo autem certius est, quod substantia, qualitas, et huiusmodi non reducuntur ad causam sicut ad praedicatum commune, cum tamen de modis et proprietatibus talium omnium in hac scientia determinetur.  

Ex his igitur et huiusmodi talem isti acceperunt opinionem. Sed quod errent, non est difficile ostendere: quia subiectum est in scientia, ad quod sicut ad commune praedicatum reducuntur partes et differentiae, quarum quaeruntur proprietates in ipsa, et ad quod consequuntur passiones quae inesse subiecto demonstrantur. Certo autem certius est, quod substantia, qualitas, et huiusmodi non reducuntur ad causam sicut ad praedicatum commune, cum tamen de modis et proprietatibus talium omnium in hac scientia determinetur.  

Simpliciter aut per se esse et per accidens, potentia et actus, unum et multum, idem et diversum, conveniens et contrarium, separatum et non separatum, et huiusmodi, quae sunt passiones quae subiecto huius scientiae universaliter et ubique probantur inesse, non sequuntur causam in quantum causa, aut in quantum est prima. Et cum passio immediata sit subiecto in scientia omni, non potest esse causa subiectum huius scientiae.

Simpliciter aut per se esse et per accidens, potentia et actus, unum et multum, idem et diversum, conveniens et contrarium, separatum et non separatum, et huiusmodi, quae sunt passiones quae subiecto huius scientiae universaliter et ubique probantur inesse, non sequuntur causam in quantum causa, aut in quantum est prima. Et cum passio immediata sit subiecto in scientia omni, non potest esse causa subiectum huius scientiae.

Ideo fuerunt alii qui dixerunt Deum et divina subiectum esse huius scientiae: et ratio fortior quam ad hoc induxerunt, est ista, quod omnia quae sunt, sicut diximus in praehabitis, sunt in duplici consideratione, scilicet aut sunt simplicia, aut sunt composita. Composita autem omnia aut in quantitate sola, aut in quantitate simul et contrarietate sunt determinata. Simplicia sunt prima causata et effluxiones divinae, sicut primum esse, [5] primum subsistere, primum vivere, et huiusmodi: quae omnia separatas habent rutiones a magnitudine et tempore.  

Ideo fuerunt alii qui dixerunt Deum et divina subiectum esse huius scientiae: et ratio fortior quam ad hoc induxerunt, est ista, quod omnia quae sunt, sicut diximus in praehabitis, sunt in duplici consideratione, scilicet aut sunt simplicia, aut sunt composita. Composita autem omnia aut in quantitate sola, aut in quantitate simul et contrarietate sunt determinata. Simplicia sunt prima causata et effluxiones divinae, sicut primum esse, [5] primum subsistere, primum vivere, et huiusmodi: quae omnia separatas habent rutiones a magnitudine et tempore.  

Platoni autem hi consentire videntur, qui talia vocat formas, quarum imagines esse dicit eas essentias, substantias, vitas, et alia huiusmodi quae in sensibus apparent. Secutus est etiam dogma Socratis, qui hoc a Trismegisto Hermete primo huius dogmatis auctore suscepit. Amplius autem tam hi quam primo inducti Philosophi ratiocinantur ens non posse esse subiectum scientiae huius: eo quod subiectum scientiae huius est, de quo aliquid diversum ab ipso potest demonstrari: nihil autem est diversum ab ente: propter quod non differt ab ipso esse demonstrabile: ideo subiectum esse non posse.  

Platoni autem hi consentire videntur, qui talia vocat formas, quarum imagines esse dicit eas essentias, substantias, vitas, et alia huiusmodi quae in sensibus apparent. Secutus est etiam dogma Socratis, qui hoc a Trismegisto Hermete primo huius dogmatis auctore suscepit. Amplius autem tam hi quam primo inducti Philosophi ratiocinantur ens non posse esse subiectum scientiae huius: eo quod subiectum scientiae huius est, de quo aliquid diversum ab ipso potest demonstrari: nihil autem est diversum ab ente: propter quod non differt ab ipso esse demonstrabile: ideo subiectum esse non posse.  

Amplius si ens, ut inquiunt, esset subiectum, et omnia stabilirentur in esse et partibus entis, verificaret ista scientia omnia quae sunt et principia omnium: et tunc omnes aliae scientiae superfluerent, eo quod nobilissimam scientiam de omnibus haberemus: nec minus nobilem tunc oporteret invenire scientiam. Quod autem erronea sit haec opinio, constat quia nihil ratione quaesitum est et subiectum in scientia aliqua subiecta: Deus autem et divina separata quaeruntur in ista scientia: ergo subiectum esse non possunt.  

Amplius si ens, ut inquiunt, esset subiectum, et omnia stabilirentur in esse et partibus entis, verificaret ista scientia omnia quae sunt et principia omnium: et tunc omnes aliae scientiae superfluerent, eo quod nobilissimam scientiam de omnibus haberemus: nec minus nobilem tunc oporteret invenire scientiam. Quod autem erronea sit haec opinio, constat quia nihil ratione quaesitum est et subiectum in scientia aliqua subiecta: Deus autem et divina separata quaeruntur in ista scientia: ergo subiectum esse non possunt.  

=== Solutio ad motiva primae positionis===

=== Solutio ad motiva primae positionis===

Quod autem dicunt hi qui [[User:Ockham|Ockham]] 06:27, 26 October 2009 (PDT)am dicunt esse subiectum, causas considerari in particularibus scientiis, est falsum: sed potius in eis considerantur ea quae insunt partibus entis conceptis cum quantitate et tempore: sed per causas probantur inesse ea quae insunt partibus entis: et ideo tales causae reducuntur in causas primas, quae considerantur in [6] ista scientia consequentia ad ens in quantum est ens: et ideo ista non est de causa ut de subiecto: propter quod etiam scire omne stabilimentum accipit ab ista: quia causae quae sunt media per quae scimus, stant in causis in scientia ista consideratis, non quidem sicut subiectum, sed potius sicut quaedam subiecti differentia.  

Quod autem dicunt hi qui [[User:Ockham|Ockham]] 07:18, 26 October 2009 (PDT)am dicunt esse subiectum, causas considerari in particularibus scientiis, est falsum: sed potius in eis considerantur ea quae insunt partibus entis conceptis cum quantitate et tempore: sed per causas probantur inesse ea quae insunt partibus entis: et ideo tales causae reducuntur in causas primas, quae considerantur in [6] ista scientia consequentia ad ens in quantum est ens: et ideo ista non est de causa ut de subiecto: propter quod etiam scire omne stabilimentum accipit ab ista: quia causae quae sunt media per quae scimus, stant in causis in scientia ista consideratis, non quidem sicut subiectum, sed potius sicut quaedam subiecti differentia.  

=== Solutio ad motiva secundae positionis ===

=== Solutio ad motiva secundae positionis ===

==CAPUT III==

==CAPUT III==

Et est digressio declarans qua unitate, et qualiter haec scientia sit una.

''Et est digressio declarans qua unitate, et qualiter haec scientia sit una''.

Haec etiamscientia una est: quoniam licet sit de multis, de omnibus tamen illis est prout reducta sunt in ens ut partes, prout sunt ens consequentia in eo quod ens est: et ideo ens in omnibus his unitatem habet analogice, quae unitas non est quid aequivoci omnino, sed est multorum ad unum respicientium, non quidem quod per unam rationem est in illis, nec etiam quod per diversam est in illis, sicut quidam male dicunt, sed potius sic, quod ista diversa aliquo modo sunt unius, et ille modus quo sunt unius, est diversus in diversis: sed quilibet diversorum modorum est eius quod simpliciter verum est, sicut ens simpliciter est substantia, et aliquid illius et eiusdem entis est quantitas, et aliquid eiusdem qualitas, et sic de aliis, et hac unitate unitur subiectum huius scientiae cum his quae sunt partes eius.  

Haec etiam scientia una est: quoniam licet sit de multis, de omnibus tamen illis est prout reducta sunt in ens ut partes, prout sunt ens consequentia in eo quod ens est: et ideo ens in omnibus his unitatem habet analogice, quae unitas non est quid aequivoci omnino, sed est multorum ad unum respicientium, non quidem quod per unam rationem est in illis, nec etiam quod per diversam est in illis, sicut quidam male dicunt, sed potius sic, quod ista diversa aliquo modo sunt unius, et ille modus quo sunt unius, est diversus in diversis: sed quilibet diversorum modorum est eius quod simpliciter verum est, sicut ens simpliciter est substantia, et aliquid illius et eiusdem entis est quantitas, et aliquid eiusdem qualitas, et sic de aliis, et hac unitate unitur subiectum huius scientiae cum his quae sunt partes eius.  

Alia autem unitate unitur ad passiones: et haec est immediatio substandi passionibus quae insunt eis, sicut quaelibet unitur scientia: et tantum extenditur illa unitas, quantum extenditur immediatio subiecti ad quascumque passiones. Omnes enim illae per principia illius et eiusdem scientiae probantur inesse eidem absque mutatione generis subiecti: nec ilt'iuonstratio mutatur de genere in genus alterum: et haec est unitas propria scientiae secundum quod est demonstrativa vel doctrinalis: quia sic cognitio accidentium inesse subiecto maxime confert ad sciendum quod quid est. Quia autem passiones sunt primae et simplices, sicut et ipsum subiectum, ideo ex his viam habet ad stabiliendum omnia quaecumque supponuntur in scientiis aliis: et ideo non habet unitatem unius particularium scientiarum: quia hoc modo non proficeret ad stabiliendum principia, sicut iam saepius dictum est. Igitur quod ista scientia sit theorica, et qualis theorica, amplius autem de quo sit sicut de subiecto, et qualiter, adhuc autem quali unitate sit una tam ad partem subiecti quam ad passiones, determinatum sit a nobis hoc modo.

Alia autem unitate unitur ad passiones: et haec est immediatio substandi passionibus quae insunt eis, sicut quaelibet unitur scientia: et tantum extenditur illa unitas, quantum extenditur immediatio subiecti ad quascumque passiones. Omnes enim illae per principia illius et eiusdem scientiae probantur inesse eidem absque mutatione generis subiecti: nec ilt'iuonstratio mutatur de genere in genus alterum: et haec est unitas propria scientiae secundum quod est demonstrativa vel doctrinalis: quia sic cognitio accidentium inesse subiecto maxime confert ad sciendum quod quid est. Quia autem passiones sunt primae et simplices, sicut et ipsum subiectum, ideo ex his viam habet ad stabiliendum omnia quaecumque supponuntur in scientiis aliis: et ideo non habet unitatem unius particularium scientiarum: quia hoc modo non proficeret ad stabiliendum principia, sicut iam saepius dictum est. Igitur quod ista scientia sit theorica, et qualis theorica, amplius autem de quo sit sicut de subiecto, et qualiter, adhuc autem quali unitate sit una tam ad partem subiecti quam ad passiones, determinatum sit a nobis hoc modo.

==CAPUT IV==

CAPUT IV.

''De primo principio generativo scientiae ex parte nostra, quod est naturale sciendi desiderium.''

''De primo principio generativo scientiae ex parte nostra, quod est naturale sciendi desiderium.''

Sic igitur necessario concluditur quod omnes homines natura scire desiderant. Cum enim hoc desiderium sit omnium quorum in specie determinata est natura una, hoc erit desiderium naturale et naturam speciei consequens.

Sic igitur necessario concluditur quod omnes homines natura scire desiderant. Cum enim hoc desiderium sit omnium quorum in specie determinata est natura una, hoc erit desiderium naturale et naturam speciei consequens.

==CAPUT V==

CAPUT V.

''In quo disputat quid sit naturale sciendi desiderium, a quo scire, et unde provenit tota diversitas studiorum.''

''In quo disputat quid sit naturale sciendi desiderium, a quo scire, et unde provenit tota diversitas studiorum.''

''De principiis secundum quae insit primo scientia in scientibus, quae sunt sensus, memoria et ratio.''

''De principiis secundum quae insit primo scientia in scientibus, quae sunt sensus, memoria et ratio.''

Post hoc autem inquirendae sunt potentiae secundum quas insit in sciente [11] scientia. Dicamus igitur quod animalia quidem fiunt sive generantur habentia senssum: actus enim animalis est sensibilis anima, et sentire secundum potentias vitae sensibilis ipsis sentientibus animabus est esse. Est autem primus huius actus animalium sicut somnus, et sensus sicut vigilia. Primitus igitur fiunt animalia sensum habentia, in quo habitus sensus est sicut somnus: et deinde utuntur sensu, sicut vigilia est expansio sensuum extra ad sensibilia. Cum igitur prima facultas cognitionis, et prima secundum nos potentia sentiendi sit sensatoris, unde primo oritur scientia in nobis, et primo primum sit habere sensum, et primum susceptibile huius cognitionis fit ex genere animalis, et non ex differentia constitutiva hominis, quaeramus quis sit sensus qui primum dat sciendi facultatem et potentiam. Et ex his quae in secundo de Anima<ref>1</ref>, et in libro de Animalibus determinata sunt, planum est quod sensus ille est tactus qui est fundamentum aliorum sensuum, et hic est cuius complexio mollis et recedens ab excellentia contrariorum ad medium venit, quod ex temporantia et crisi temperationi coeli aliqualilor propinquant: et ideo principia sorlitur in aliquo simili motori coeli: et iileo habens sciendi potentiam, et ex mollitie potest in ipso spiritus animalis disGurrere, qui vehit formas cognitionis smisibilis, et quoad haec duo perficitur npprehensio cognitionis sensibilis quoad necipere.

Post hoc autem inquirendae sunt potentiae secundum quas insit in sciente [11] scientia. Dicamus igitur quod animalia quidem fiunt sive generantur habentia senssum: actus enim animalis est sensibilis anima, et sentire secundum potentias vitae sensibilis ipsis sentientibus animabus est esse. Est autem primus huius actus animalium sicut somnus, et sensus sicut vigilia. Primitus igitur fiunt animalia sensum habentia, in quo habitus sensus est sicut somnus: et deinde utuntur sensu, sicut vigilia est expansio sensuum extra ad sensibilia. Cum igitur prima facultas cognitionis, et prima secundum nos potentia sentiendi sit sensatoris, unde primo oritur scientia in nobis, et primo primum sit habere sensum, et primum susceptibile huius cognitionis fit ex genere animalis, et non ex differentia constitutiva hominis, quaeramus quis sit sensus qui primum dat sciendi facultatem et potentiam. Et ex his quae in secundo de Anima<ref>1 II de Anima, tex. et com. 16et 17.

</ref>, et in libro de Animalibus determinata sunt, planum est quod sensus ille est tactus qui est fundamentum aliorum sensuum, et hic est cuius complexio mollis et recedens ab excellentia contrariorum ad medium venit, quod ex temporantia et crisi temperationi coeli aliqualiter propinquant: et ideo principia sortitur in aliquo simili motori coeli: et ideo habens sciendi potentiam, et ex mollitie potest in ipso spiritus animalis discurrere, qui vehit formas cognitionis sensibilis, et quoad haec duo perficitur apprehensio cognitionis sensibilis quoad accipere.

 

 

 

 

 

Est autem adhuc alia animalium differentia, non quidem secundum memoriam et sensum propter quem animal est animal, sed secundum duo dicta, et secundum participationem auditus non in omni, sed in quadam sui ratione. Convenit autem dupliciter participare auditum. Uno quidem modo secundum coniunctam cum sensu utilitatem conferentium, et secundum hoc sonus vel vox audita est, quasi prodens id circa quod est affectus, sicut videmus aves fugere vel convenire ad garritus tristes auditos vel laetos. Alia est participatio auditus in quantum auditus est nominum conceptus rerum significantium: et hoc modo quaedam animalia videmus participare auditum cum memoria quae sibi sensum animalitatis praesupponit, videmus disciplinabiliora esse quam ea quae non habent facultatum memorandi huiusmodi auditorum.  

Sed cum scire non perficiatur per unirani sensibilium apprehensionem', sed potius ex aliis duobus cum isto, quorum iinum est tentio sensibilium acceptorum similium, eo quod universale est una de iiiultis essentialiter similibus acceptio, Initio autem prius accepti cum posterius acci'pto: et horum duorum cum tertio v\ quarto et deinceps acceptis non fit nisi |MT nicmoriam: et una acceptio de his

Haec enim animalia sonos sic et nomina audientia conservant ea in memoria, et ad voces vel sonos similes agunt multa similia disciplines actibus. Disciplinam enim hic vocamus quamcumque doctrinam acceptam per auditum, sicut et ipse auditus sensus vocatur disciplinalis: nec attendimus hic proprietatem doctrinae vel disciplines quae intellectualis est, sed vocamus disciplinam eruditionem per sensibilia signa factam, sicut erudiuntur canes et simiae et psittaci et huiusmodi. Cum autem huiusmodi eruditio sit duplicis artis, liberalis scilicet et mechanicae, videntur plura animalia imbui secundum liberales faciles quasdam artes, sicut sunt saltus, et tripudium, vel turbatio, vel aliquid huiusmodi: pauca vero secundum mechanicas. Simia enim quaedam mechanicorum aliqua imitatur propter sui accessum ad hominis similitudinem. Liberales autem artes dico, quas propter se et non propter aliud volumus, sicut musicorum ars, et tripudium, et saltus, et pugilatio, et torneamentum, et huiusmodi caetera quorum exercitiis solis delectamur.  

omnibus non fit nisi per rationem, per quae tria insit in sciente scientia, oportet nos distinguere in generibus animaiium, et videre in quo conveniant ista tria sciendi principia. Dicamus igitur, quod Animaiium

 

sicut diximus, animaua secundum suum bent memogenus sensum habentia generantur, licet qmdpruden

Mechanicas autem voco, quascumque non propter se, sed propter alterius utilitatem quaerimus, sicut est fabricatio, non propter fabricare, sed propter ensem: sutoris propter calceum, et huiusmodi. Multa haec autem pertractata sufticienter sunt in Ethicis.

quaedam eorum parum utantur sensu se possunt. cundum vitam sensus manifestam. Sed quibusdam animaiium ex sensu secundum actum facto memoria non est facta: quia non tenent sensata apprehensa propter suae complexionis aqueam frigiditatem, aut terrestreitatem, quae immobilitat spiritum animalem formas sensibiles deferentem, sicut patet in muscarum generibus, quae abiectee flabello statim se inferunt laesionis immemores,nec ad certas se conferunt causas, nec aliquid videntur habere memoriae simile: et ideo quaecumque talium sunt, nihil providentiae vel prudentiae habent, sed ex sensu sola convenientia in sensu prosequuntur et inconvenientia fugiunt. Quibusdam vero ex sensu secundum actum facto fit memoria prius acceptorum sensibilium: et cum memoria non tantum sit thesaurus et coacervatio formarum sensibilium prius acceptarum, sed etiam intentionum convenientis et inconvenientis, boni et mali, amici et inimici, et huiusmodi cum sensibus ab aestimativa acceptorum, sicut in libro nostro de Memoria et Reminiscentia probavimus. Propter hoc quod alia prudentia sunt animalia habentia regimen vitae ex memoria, alia vero solo sensu vigentia sunt imprudentia. Dico autem memorantia prudentia non secundum perfectam prudentiae rationem, quae est activus habitus cum ratione vera eorum quae in nobis sunt ad vitam conferentium. Sed non habentia rationem veram", memoria utuntur loco rationis, et ordinant aliquo modo vitae suae commodum per quamdam civilitatis et felicitatis similitudinem, sicut est videre in apibus, et gruibus, et huiusmodi

1 II de Anima, tex. et com. 16"et 17.

D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

Est autem differentia inter prudentiam et disciplinam secundum ea circa quae sunt ex quibus sunt: quoniam prudentia est sagacitas quaedam circa conferentia ad vitam existens ex memoria convenientium acceptorum cum sensu secundum actum sensibilis facto. Disciplina autem est sagacitas circa ea de quibus est ars ex memoria sonorum secundum quod sunt signa rerum per modum conceptus et nominum: igitur illa animalia sunt prudentia quidem disciplina, quaecumque memorativa quidem sunt, sed sonos secundum quod per modum nominum sunt signa rerum, audire non possunt, ut apes, quae cum audiant sonos, non tamen per praedictum modum auditus audiunt, et si aliquod aliud animalium genus huiusmodi in hoc est: talis enim auditus sonorum non simplici auditu perficitur, sed virtute aestimationis conferentis aliqualiter designata per nomen vel per sonum ad modum nominis. Addiscunt autem aliquid disciplinae quaecumque animalia iuxta memoriam reservantem intentiones et notitias rerum et nominum, etiam hunc sensum habent auditus praememoratum.

Est autem differentia inter prudentiam et disciplinam secundum ea circa quae sunt ex quibus sunt: quoniam prudentia est sagacitas quaedam circa conferentia ad vitam existens ex memoria convenientium acceptorum cum sensu secundum actum sensibilis facto. Disciplina autem est sagacitas circa ea de quibus est ars ex memoria sonorum secundum quod sunt signa rerum per modum conceptus et nominum: igitur illa animalia sunt prudentia quidem disciplina, quaecumque memorativa quidem sunt, sed sonos secundum quod per modum nominum sunt signa rerum, audire non possunt, ut apes, quae cum audiant sonos, non tamen per praedictum modum auditus audiunt, et si aliquod aliud animalium genus huiusmodi in hoc est: talis enim auditus sonorum non simplici auditu perficitur, sed virtute aestimationis conferentis aliqualiter designata per nomen vel per sonum ad modum nominis. Addiscunt autem aliquid disciplinae quaecumque animalia iuxta memoriam reservantem intentiones et notitias rerum et nominum, etiam hunc sensum habent auditus praememoratum.

pateticis Philosophis talia vocantur. Haec igitur animalia quaecumque ex talibus regimen vitae accipiunt, parum experimenti participant: quia cum duo sunt in ttxperimentd, unum quasi formale, quod est acceptio similis de multis, alterum materiale, quod est memoria conferens, non participant experimento nisi secundum id quod materiale est in ipsis, sicut in scientia de Animalibus diximus l, quod avis serpentem expugnans, vulneratam se sentiens, accipit lactucam agreslem, et redit ad pugnam. Sed hominum genus ad omnem sui diversitatem viget in suae vitae regimine arte in factivis, quia ars est cum certa ratione factivus habitus, et viget rationibus in activis et contemplativis: et de his in Ethicis determinatum est a nobis: hominum enim licet sit una natura secundum speciem determinata, in multa tamen est latitudine secundum animae facultates secundum complexiones et habitationes. Sed in tota latitudine illa et ambitu participat artibus in communicativis., et rationibus in contemplatione et more secundum virtutem. De facultatibus igitur sive spectantibus naturae quibus perficitur scibilium acceptio, determinatum sit hoc modo.

CAPUT VII.

Ex omnibus supra inductis concluditur, quod animalia quaedam vivunt regimine suae vitae solum imaginationibus et memoriis. Diximus enim in scientia de Anima, quod imaginatio reservatio est specierum sensibilium, prout sunt imagines rerum: et hoc modo aliquid memoriae est imaginatio. Memoria autem est coacervatio convenientium et inconvenientium ad vitam, ad quas intenditur per motum: et ideo intentiones a Peri[13]pateticis Philosophis talia vocantur. Haec igitur animalia quaecumque ex talibus regimen vitae accipiunt, parum experimenti participant: quia cum duo sunt in experimento, unum quasi formale, quod est acceptio similis de multis, alterum materiale, quod est memoria conferens, non participant experimento nisi secundum id quod materiale est in ipsis, sicut in scientia de Animalibus diximus<ref>1 Cf. VIII de Animalibus, tract. II, cap. 2</ref>, quod avis serpentem expugnans, vulneratam se sentiens, accipit lactucam agrestem, et redit ad pugnam. Sed hominum genus ad omnem sui diversitatem viget in suae vitae regimine arte in factivis, quia ars est cum certa ratione factivus habitus, et viget rationibus in activis et contemplativis: et de his in ''Ethicis'' determinatum est a nobis: hominum enim licet sit una natura secundum speciem determinata, in multa tamen est latitudine secundum animae facultates secundum complexiones et habitationes. Sed in tota latitudine illa et ambitu participat artibus in communicativis, et rationibus in contemplatione et more secundum virtutem. De facultatibus igitur sive spectantibus naturae quibus perficitur scibilium acceptio, determinatum sit hoc modo.

De formaliter in nobis scientiam generantibus, quae sunt experimentum et universale.

 

'It^iT. ^um autem universale sit principium artis et scientiae, et universale dicatur dupliciter, uno modo prout est in multis confusum et immixtum in illis secundum quod est esse multorum, quo

==CAPUT VII==

modo et secundum sensus notius est, sicut ostensum est in primo Physicorum, alio autem modo prout est de multis unum separatum per rationem ab illis, oportet iterum determinationem facere de principio generationis scientiae, quod formaliter generat eam in nobis: hoc autem est universale: sic autem in nullo deficiemus quando et secundum naturae potestatem, et secundum quod formaliter complet scientiae generationem ostendemus. Ex quo enim haec scientia omnem stabilit scientiam, a nulla aliquid accipiens, sed omnibus stabilimentum largiens, oportet haec quae dicta sunt, in ista docere scientia: hic igitur scientiae principium utroque supra dictorum modorum determinemus. Dicamus igitur, quod ex quo hominum genus viget arte et rationibus, quod in generatione artis et scientiae quae per rationem inest hominibus qui perfectae sunt memoriae, fit ex memoria prius acceptoruni per sensum et cum sensu experimentum eiusdem rei secundum speciem. Multae etenim me Quare mui

''De formaliter in nobis scientiam generantibus, quae sunt experimentum et universale''.

. . np >i , ,., tse memoriae

 

moriae in enectiDus similibus acceptae, in simiiibus

Cum autem universale sit principium artis et scientiae, et universale dicatur dupliciter, uno modo prout est in multis confusum et immixtum in illis secundum quod est esse multorum, quomodo et secundum sensus notius est, sicut ostensum est in primo Physicorum, alio autem modo prout est de multis unum separatum per rationem ab illis, oportet iterum determinationem facere de principio generationis scientiae, quod formaliter generat eam in nobis: hoc autem est universale: sic autem in nullo deficiemus quando et secundum naturae potestatem, et secundum quod formaliter complet scientiae generationem ostendemus.  

 

faciunt in hommibus potentiam unius accepts po

Ex quo enim haec scientia omnem stabilit scientiam, a nulla aliquid accipiens, sed omnibus stabilimentum largiens, oportet haec quae dicta sunt, in ista docere scientia: hic igitur scientiae principium utroque supra dictorum modorum determinemus. Dicamus igitur, quod ex quo hominum genus viget arte et rationibus, quod in generatione artis et scientiae quae per rationem inest hominibus qui perfectae sunt memoriae, fit ex memoria prius acceptorum per sensum et cum sensu experimentum eiusdem rei secundum speciem.  

 

experiment. Potentiam autem dico non unius expe

Multae etenim memoriae in effectibus similibus acceptae, faciunt in hominibus potentiam unius experimenti. Potentiam autem dico non actum: quia sicut nos meminimus docuisse in ''Ethicis'', sicut duplex est actus in physicis, unus quidem permixtus potentiae, et imperfectus et imperfecti actus qui est motus, et alius impermixtus potentiae et completus completi et perfecti actus qui est forma: ita est et duplex actus in potentiis animae, unus quidem permixtus potentiae imperfectus et imperfecti actus qui non stabilit potentiam, sicut est opinio quae adhuc fluctuat ad oppositum, sicut et ipsa potentia est oppositorum, et hic est quasi materia: et alter qui est purus, nihil habens de opposite, in toto complens potentiam, sicut est scientia, et intellectus, et sapientia: acceptio autem universalis in singularibus confusi et permixti est actus imperfectus, et ideo potentiae habet rationem [14] et similitudinem.

actum: quia sicut nos memmimus do ciunt et non

 

. n 7 * • '.IT actum.

Propter hoc dictum est, quod memoriae multae unius et eiusdem sensus universalis in ipsis permixti et confusi, experimenti pariunt potentiam et non actum simplicem et perfectum: et quia experimenti potentia sic est imperfectus actus fere est scientia, sicut motus in physicis fere est forma, et in termino motus, in quo finis est motus secundum motum esse, est forma, et sic experimentum in fine experiendi in quo est, sed sufficienter expertum esse est scientia.

cuisse in Ibtnicis, sicut duplex est actus in physicis, unus quidem permixtus potentiae^ et imperfectus et imperfecti actus qui est motus, et alius impermixtus potentiae et completus completi et perfect! actus qui est forma: ita est et duplex actus in potentiis animae, unus quidem permixtus potentiae imperfectus et imperfecti actus qui non stabilit potentiam, sicut est opinio quae adhuc fluctuat ad oppositum, sicut et ipsa potentia est oppositorum, et hic est quasi materia: et alter qui est purus, nihil habens de opposite, in toto complens potentiam, sicut est scientia, et intellectus, et sapientia: acceptio autem universalis in singularibus confusi et permixti est actus imperfectus, et ideo potentiae habet rationem

 

1 Gf. VIII de Animalibus, tract. II, cap. %.

Est autem experimentum etiam arti simile, non tamen ars: est enim ars illa operum factibilium cum universalis vera ratione, quae per modum actus inest artifici. Experimentum autem est regulans opus per acceptionem confusi in illis, et ideo potentialiter regulat: propter quod et frequenter fallit ex defectu regulantis, et non tanturn ex defectu rei circa quam est opus. Ars autem nunquam fallit ex defectu regulantis: quia haec est ratio certa et vera: sed fallit quandoque per accidens ex defectu eorum in quibus factio consistit: propter quae finem in ipso si de contingentibus nihil omiserit, semper consequitur artifex, ut habetur in ''Topicis''.  

 

D. ALB. MAG. ORD. PILED.

Cum igitur, ut superius diximus, aliqua animalia secundum partem experimento participent, homines autem secundum perfectum, accidit et accedit hominibus scientia et ars per experimentum, sicut in physicis accedit forma per motum, scientia quidem in experimento contemplabilium, ars autem in experimento factibilium.  

 

Experientia quidem artem facit, sicut ait quidam Philosophus<ref>1 Polus scilicet.</ref> recte dicens, sed inexperientia facit casum. Quemadmodum enim in physicis casus est causa per accidens in his quae propter aliquid fiunt, ita in actibus eorum quae fiunt per nos, quae omnia propter aliquid fiunt, experimenti potentia fecit causam per se eorum quae a nobis propter aliquid fiunt: et haec est ars in finem regulans et dirigens opus.

et similitudinem. Propter hoc dictum est, quod memoriae multae unius et eiusdem sensus universalis in ipsis permixti et confusi, experimenti pariunt potentiam et non actum simplicem et perfqctum: et quia experimenti potentia sic est imperfectus actus fere est scientia, sicut motus in physicis fere est forma, et in termino motus, in quo finis est motus secundum motum esse, est forma, et sic experimentum in fine experiendi in quo est, sed sufficienter expertum esse est scientia.

Inexperientia autem si pertingat ad finem sine regulante finem contingit; et hoc fit casu, sicut non expertus aliquando sanat: sanare autem non intendens, sed casu dans medicinam sanitatis perfectivam. Ars autem fit et generatur et perficitur in nobis, cum ex multis non confusis quodam iam experimento per deputationem universalis intellectus per causam veram et certam una ex omnibus abstracta fit de similibus essentialiter acceptio universalis, in qua instantia non esse probatur: et tunc experimenti potentia perducta est ad actum completum et depuratum.  

Est etiam simplex quod prius in confusione multorum erat acceptum. Oportet autem quod universale per se substantialiter sit multorum illorum similitudo: quia si per accidens et non per se unirentur multa uni, non unum facerent effectum, nec unam certam de se generarent notionem. Acceptam namque notionem habere, quod Platoni et Socrati et aliis pluribus eiusdem complexionis et aetatis et habitationis et dietae et exercitii et accidentium animi et periodi et omnium talium circa hanc aegritudinem et ex eadem causa et eorumdem symptomatum insudantibus et laborantibus hoc iam contulit, sicut scamonea ad cholerae purgationem, et unumquodque sit in multis probatum inveniri sine instantia, experimenti est.  

Inexperientia autem si pertingat ad finem sine regulante finem contingit; et hoc fit casu, sicut non expertus aliquando sanat: sanare * autem non intendens, sed casu dans medicinam sanitatis perfectivam. Ars autem fit et gencratur et perficitur in nobis, cum ex multis non confusis quodam iam experimento per deputationem universalis intellectus per causam veram et certam una ex omnibus abstracta fit de similibus essentialiter acceptio universalis, in qua instantia non esse probatiir: et tunc experimenti potentia perducta est ad actum completum et depuratum. Est etiam simplex quod prius in confusione multorum erat acceptum. Oportet autem quod universale per se substantialiter sit multorum illorum similitudo: quia si per accidens et non per se unirentur multa uni, non unum facerent effectum, nec unam certam de se generarent notionem. Acceptam namque notionem habere, quod Platoni et Socrati et aiiis pluribus eiusdem complexionis et aetatis et habitationis et dietae et exercitii et accidentium animi et period! et omnium talium circa hanc aegritudinem et ex eadem causa et eorumdem symptomatum insudantibus et laborantibushociam contulit, sicut scamonea ad cholerae purgationem, et unumquodque sit in multis probatum inveniri sine instantia, experimenti est. Quod autem universaliter omnibus contulit huiusmodi qui secundum unam speciem complexionis determinati sunt, et hac per omnia simili aegritudine laboraverunt, sicut si contulit similibus per naturam similibus phlegmaticis, hoc est, ex phlegmate laborantibus, aut cholericis, aut aestu sanguinis, aut melancholiae intensae vel combustae febrientibus, artis est: quoniam hoc est acceptum cum ratione vera et certa. Haec igitur sunt in hominibus scientiae et artis generativa.

1 Polus scilicet.

==CAPUT VIII==

==CAPUT VIII==

Dubitabit autem aliquis de his quae dicta sunt, eo quod non semper scientia et ars ex his generari videntur. In doctrinalibus enim non multum oportet experiri: quoniam in uno viso triangulo quod sit rectilineus havens tres angulos aequos duobus reetis, per necessariam habetur rationem in omnibus: in quibusdam nec in uno possibile est experiri, sicut quod stellae fixae super polos orbis signorum rotunde perficiant in triginta sex millibus annis circulum: hoe tamen certe et per demonstrationes scit astronomus. Amplius cum universale sit essentialis similitudo particularibus immixta, forte videbitur alicui, quod in uno acceptum, per rationem similitudinis in omnibus acceptum sit, cum eorum quibus est una natura communis, una sit illius naturae operatic Quaecumque autem talium sunt dubitationum, sibi unam accipiunt solutionem, quam etiam in Ethicis nos dixisse meminimus, quoniam mathematica non multis indigent tempore et experimento: eo quod talia probantur per causam propter quid, et sunt separata: et ideo in talibus excellunt iuvenes: et sic est in materia coeli orbibus et stellarum motibus, quae regularem habent motum per gradus et partes coeli: et ideo accepto tempore motus per unum gradum, scitur tempus totius motus. Haec autem et huiusmodi omnia sunt de quibus est scientia secundum quod scientia est demonstrations proprius effectus: et ideo non universaliter diximus scieniiam secundum veram scientiae rationem imligere experimento: sed in artificiali

Dubitabit autem aliquis de his quae dicta sunt, eo quod non semper scientia et ars ex his generari videntur. In doctrinalibus enim non multum oportet experiri: quoniam in uno viso triangulo quod sit rectilineus havens tres angulos aequos duobus reetis, per necessariam habetur rationem in omnibus: in quibusdam nec in uno possibile est experiri, sicut quod stellae fixae super polos orbis signorum rotunde perficiant in triginta sex millibus annis circulum: hoe tamen certe et per demonstrationes scit astronomus. Amplius cum universale sit essentialis similitudo particularibus immixta, forte videbitur alicui, quod in uno acceptum, per rationem similitudinis in omnibus acceptum sit, cum eorum quibus est una natura communis, una sit illius naturae operatic Quaecumque autem talium sunt dubitationum, sibi unam accipiunt solutionem, quam etiam in Ethicis nos dixisse meminimus, quoniam mathematica non multis indigent tempore et experimento: eo quod talia probantur per causam propter quid, et sunt separata: et ideo in talibus excellunt iuvenes: et sic est in materia coeli orbibus et stellarum motibus, quae regularem habent motum per gradus et partes coeli: et ideo accepto tempore motus per unum gradum, scitur tempus totius motus. Haec autem et huiusmodi omnia sunt de quibus est scientia secundum quod scientia est demonstrations proprius effectus: et ideo non universaliter diximus scieniiam secundum veram scientiae rationem imligere experimento: sed in artificiali

bus et physicis et sapientialibus secus est, quia in his ex rebus circai quas sunt, magna est aliquando mutatio; eo quod contingentes sunt, et aliquando magna et excellens super nos altitudo, sicut in sapientialibus divinis: et ideo illa antequam acceptio universalis possit fieri, saepe et diligenter oportet experiri: propter quod universaliter ars generatur ab experimento, non universaliter scientia: et haec est solutio Aristotelis, sicut patet inspicienti in Ethicis. In his enim omnibus similis acceptio non est perspicua antequam probatur ad singula: neque perspicue scitur quando in uno acceptum est utrum per eumdem modum sit in alio. Quod autem Platonis amici dicunt, impugnatio

bus et physicis et sapientialibus secus est, quia in his ex rebus circai quas sunt, magna est aliquando mutatio; eo quod contingentes sunt, et aliquando magna et excellens super nos altitudo, sicut in sapientialibus divinis: et ideo illa antequam acceptio universalis possit fieri, saepe et diligenter oportet experiri: propter quod universaliter ars generatur ab experimento, non universaliter scientia: et haec est solutio Aristotelis, sicut patet inspicienti in Ethicis. In his enim omnibus similis acceptio non est perspicua antequam probatur ad singula: neque perspicue scitur quando in uno acceptum est utrum per eumdem modum sit in alio. Quod autem Platonis amici dicunt, impugnatio

2

2

18

18

ipso nomine principalitatis magis scire et artifices tales esse sapientiores. Causa autem huius significationis est, quia architectores sciunt factorum sive artificiatorum causas: quia aliter non haberent rationem certam: hi ergo magis sciunt quam hi qui dicuntur manu artifices, sive usuales, qui non materiam et efficientem in quibus motibus fiant, considerant in artificiato., sed tantum speciem sive formam figurae, et illa utuntur in opere, sicut militans utitur gladio et nauta temone. Cum enim architectores rationaliter agant scientes causam efficietitern et materiam et formam et finem, usuales sive manu artifices non operantur nisi usu formae ad actum, sicut agunt inanimata per formam positam in actu agendi, sicut exurit ignis: sed in hoc est differentia, quod inanimata et animata non cognoscente anima, et etiam animata quae cognitionem habent, sed non artis susceptibilia, eo quod nullo modo participant ratione, agunt per formam suam: unde sicut natura operatur: aut si anima operatur, non operatur nisi naturae instinclu, sicut vegetabilia et sensibilia: sed manu artifices licet aliquid habeant cognitionis, quoniam cognpscunt speciem., non prout ex materia vel in materia inducitur motibus efficientis, sed prout refertur ad opus illi speciei propriurn, tamen operantur sicut ex forma consuetudinali quae usu acquiritur. Et hoc magis determinatur ad opus: et huiusmodi denominationes facimus tanquam non sicut artifices sapientiores secundum hoc quod practici sive operativi sunt, sed potius secundum hoc quod rationem universalem et certam habent, causam efficientem et materiam et finem cognoscunt. Cum igitur experienria sic operetur sicut usualis, ut patet ex praedictis, ars autem per rationem et causam, ars magis accedit ad scire et sapere quam experimentum: et sic nobilior est ars quam experimentum secundum nobilitatem cognitionis. Adhuc autem omnino universaliter si

ipso nomine principalitatis magis scire et artifices tales esse sapientiores. Causa autem huius significationis est, quia architectores sciunt factorum sive artificiatorum causas: quia aliter non haberent rationem certam: hi ergo magis sciunt quam hi qui dicuntur manu artifices, sive usuales, qui non materiam et efficientem in quibus motibus fiant, considerant in artificiato., sed tantum speciem sive formam figurae, et illa utuntur in opere, sicut militans utitur gladio et nauta temone. Cum enim architectores rationaliter agant scientes causam efficietitern et materiam et formam et finem, usuales sive manu artifices non operantur nisi usu formae ad actum, sicut agunt inanimata per formam positam in actu agendi, sicut exurit ignis: sed in hoc est differentia, quod inanimata et animata non cognoscente anima, et etiam animata quae cognitionem habent, sed non artis susceptibilia, eo quod nullo modo participant ratione, agunt per formam suam: unde sicut natura operatur: aut si anima operatur, non operatur nisi naturae instinclu, sicut vegetabilia et sensibilia: sed manu artifices licet aliquid habeant cognitionis, quoniam cognpscunt speciem., non prout ex materia vel in materia inducitur motibus efficientis, sed prout refertur ad opus illi speciei propriurn, tamen operantur sicut ex forma consuetudinali quae usu acquiritur. Et hoc magis determinatur ad opus: et huiusmodi denominationes facimus tanquam non sicut artifices sapientiores secundum hoc quod practici sive operativi sunt, sed potius secundum hoc quod rationem universalem et certam habent, causam efficientem et materiam et finem cognoscunt. Cum igitur experienria sic operetur sicut usualis, ut patet ex praedictis, ars autem per rationem et causam, ars magis accedit ad scire et sapere quam experimentum: et sic nobilior est ars quam experimentum secundum nobilitatem cognitionis. Adhuc autem omnino universaliter si

gnum est scientis, scitum suum posse do Secumia ctrinaliter docere per causam et rationem: sic autem potest docere ars, et non experimentum: et ob hoc concipimus quod ars magis sit scientia quam experimentum: artifices enim possunt ex habitu artis docere praedicto modo, et similiter architectores: hi autem alii qui dicuntur experti et manu artifices sive usuales, docere per causam et rationem non possunt.

gnum est scientis, scitum suum posse do Secumia ctrinaliter docere per causam et rationem: sic autem potest docere ars, et non experimentum: et ob hoc concipimus quod ars magis sit scientia quam experimentum: artifices enim possunt ex habitu artis docere praedicto modo, et similiter architectores: hi autem alii qui dicuntur experti et manu artifices sive usuales, docere per causam et rationem non possunt.

Amplius autem neque secundum sen Tenia r«i sum dicimus esse sapientiam sive scientiam, cum tamen sensibilibus singularium cognitiones magis sint propriae quam universalium; quia universale non est eis cognitum nisi est cum partibus mixtum, sicut diximus in principio Phy~ sicorum: sed particulare sensatum per se iudicatum secundum causam per quam est res quae est, de nullo dicitur: non enim nuntiat sensus propter quid ignis est calidus, sed tantum nuntiat quod calidus est. A simili ergo quod est circa singularia dicens quia, non propter quid, minus habet similitudinis ad scientiam et sapientiam, quam id quod est circa actum singularium dicens causam et propter quid: et sic experimentum minus habenS est similitudinis cum scientia et sapientia, quam ars, ut patet ex superius inductis rationibus.

Amplius autem neque secundum sen Tenia r«i sum dicimus esse sapientiam sive scientiam, cum tamen sensibilibus singularium cognitiones magis sint propriae quam universalium; quia universale non est eis cognitum nisi est cum partibus mixtum, sicut diximus in principio Phy~ sicorum: sed particulare sensatum per se iudicatum secundum causam per quam est res quae est, de nullo dicitur: non enim nuntiat sensus propter quid ignis est calidus, sed tantum nuntiat quod calidus est. A simili ergo quod est circa singularia dicens quia, non propter quid, minus habet similitudinis ad scientiam et sapientiam, quam id quod est circa actum singularium dicens causam et propter quid: et sic experimentum minus habenS est similitudinis cum scientia et sapientia, quam ars, ut patet ex superius inductis rationibus.

 

CAPUT X.

==CAPUT X==

De convenientia et differentia artis ad artern in admiratione qua imitatitr sa~ pientiam, et ab a His distinguentem.

De convenientia et differentia artis ad artern in admiratione qua imitatitr sa~ pientiam, et ab a His distinguentem.

Sicut autem iam diximus convenien in Pkiim. tiam et differentiam artis et experimenti, pra. y ita nunc ad doctrinae perfectionem, convenientiam et differentiam artis ad artem assignemus, ut videamus quae artium

Sicut autem iam diximus convenien in Pkiim. tiam et differentiam artis et experimenti, pra. y ita nunc ad doctrinae perfectionem, convenientiam et differentiam artis ad artem assignemus, ut videamus quae artium

mas causas. sas esse rerum constituentes: principia autem licet pluribus modis dicantur, tamen secundum intentionem praepositam principia haec diximus, quae sicut prima se liabent ad aliqua, et omnia reliqua per prius etposterius referuntur ad ipsa, sicut est ens et unum et verum et bonum et huiusmodi quaedam alia. Secundum autem hanc rationem artifex magis sapientiae nomen et rationem participat

mas causas. sas esse rerum constituentes: principia autem licet pluribus modis dicantur, tamen secundum intentionem praepositam principia haec diximus, quae sicut prima se liabent ad aliqua, et omnia reliqua per prius etposterius referuntur ad ipsa, sicut est ens et unum et verum et bonum et huiusmodi quaedam alia. Secundum autem hanc rationem artifex magis sapientiae nomen et rationem participat

quam experti: et architectus magis participat ipsum quam usualis qui manu artifex vocatur, eo quod manu utitur ad opus apotelesmate quod praeparavit artifex, sicut miles utitur gladio qui praeparatur a fabro ferrario, non considerans in eo nisi speciem et actum: et sic speculativae scientiae magis sapientiae nomen participant quam activae, et prae omnibus circa primas causas erit ipsa quae per se sapientia vocatur. Manifestum est igitur ex inductis, quod sapientia est circa quasdam causas et quaedam principia.

quam experti: et architectus magis participat ipsum quam usualis qui manu artifex vocatur, eo quod manu utitur ad opus apotelesmate quod praeparavit artifex, sicut miles utitur gladio qui praeparatur a fabro ferrario, non considerans in eo nisi speciem et actum: et sic speculativae scientiae magis sapientiae nomen participant quam activae, et prae omnibus circa primas causas erit ipsa quae per se sapientia vocatur. Manifestum est igitur ex inductis, quod sapientia est circa quasdam causas et quaedam principia.